ارثیه جمشید برای زنجانی ها ، هنرچاقوسازی - ابزار ایرانی

به گزارش ابزار ایرانی، خبرنگاران: یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ نموده و بیشترین معروفیت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است البته در کرمان نیز در شهر راین موجود می باشد که تاریخچه ای به قدمت زنجان دارد .

مهدیه زحمتکش : ایرانیان از دیرباز در بین جهانیان از جنگاوران بی باک و جهانگشایان چیره دست شناخته شده اند و از این رو برخورداری از ابزارهای جنگی مناسب برای آنان را بیش از دیگران ضروری می کرد.

منابع موجود از جمله شاهنامه فردوسی، اختراع بسیاری از اشیاء از آن جمله نرم کردن آهن و ساخت ابزار جنگی را به جمشید نسبت می دهند، ولی آنچه مسلم است استفاده از جنگ افزار با تاریخ انسان همراه بوده است.در ایران سابقه صنعت چاقوسازی را در زمانهایی باید جستجو کرد که داشتن سلاحی سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار می رفت.

با ورود سلاح گرم به بازار بتدریج حمل و استفاده از سلاح سرد منسوخ شد و صنعت شمشیرسازی نیز رو به افول گذاشت و در زمان حاضر در حد چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده مورد احتیاج روزمره زندگی به حیات خود ادامه می دهد و در این میان یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ نموده و بیشترین معروفیت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است البته در کرمان نیز در شهر راین موجود می باشد که تاریخچه ای به قدمت زنجان دارد .

نعمت چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی قبل و بعد از اسلام، موقعیت استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سرراه تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، وجود و فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس می باشد.

در آنالیز های به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده معین تاریخ دقیق و معین پیرامون زمان آغاز این صنعت در استان کرمان مقدور نمی باشد.

قدیمی ترین چاقوی به دست آمده از مجموعه مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد ‘ روستای حمزه لو ‘ متعلق به هیجده قرن پیش می باشد، این چاقو دارای دسته ای از شاخ بز و طول آن 11 سانتی متر است که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه ای متصل شده که طول تیغه 5/8 سانتی متر مقدار گیری شده است.

غلاف این چاقو از جنس چرم و با بندی از جنس چرم به لباس وی متصل بوده است، طول غلاف 5/15 سانتی متر می باشد، در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالاً وسیله ای شبیه گوش پاک کن یا نوعی سنجاق در آن جاسازی شده است.چاقوی مزبور را می توان به عنوان اولین و قدیمی ترین سند موثق به دست آمده در مورد صنعت چاقوسازی زنجان نام برد.

در دوره صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک در زمینه چاقوسازی زنجان نقش مهمی در رونق این صنعت مهم داشته اند.این صنعت تا دوره قاجاریه، یعنی تا سفر ناصرالدین شاه به فرانسه به همین سبک ادامه داشت و معروفترین آنها چاقوهای کرند و یا چاقوهای ساخت حسن (حسن نام استاد زنجانی از استادان آن دوره می باشد) بوده است.

از حدود قرن 10 هجری قمری شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاههای مختلف اسلحه سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می شد.

با کشف مجموعه منحصر به فرد مردان نمکی، پیشینه تاریخی این صنعت در زنجان از هیجده قرن پیش به طور قطع معین است و از جمله مدارک موثق دیگر از سازمان اسناد ملی کشور می توان به مکاتبات معمول شده و یک برگ صورتجلسه چاقوسازان که در تاریخ 1323 شمسی انجام یافته اشاره نمود، در این سند ذی قیمت اسامی و امضاء 31 نفر از چاقوسازان زنجانی قید شده است.

از آنجایی که صنعت چاقوسازی استان زنجان از قدیم الایام به صورت دستی بوده و می باشد، استادکاران ابزار کار مورد احتیاج شامل مته های کمانی، گیره های دستی و سوهان را خود، تهیه می کردند و هم اکنون نیز با گذشت زمان و پیشرفت تکنیک و صنعت ابزار کار چاقوسازان چندان تغییری ننموده است.

چاقوها با توجه به سلیقه، ذوق و نیز هنر نمایی استادکاران و به منظور بازاریابی و جلب رضایت متقاضیان، در ابعاد متفاوت تهیه و به بازار عرضه می شوند که بعضا جنبه نمایشی و موزه ای نیز دارند.

این فراوریات عموما جنبه کاربردی و مصرفی دارند که با در نظر گرفتن نوع کاربرد آنها این چاقو ها را می توان به چاقوی ضامن دار معمولی، ضامن دار مغزی، ضامن دار فشاری، متری یا قلم تراش، انواع کاردهای شکاری و صحرایی، کاردهای آشپزخانه، انواع قمه، چاقوهای قصابی، سلاخی، قصابی، باغبانی و پیوندزنی، انواع ساتور و کارد کباب پزی، تقسیم کرد که این ساخته ها در انواع و اقسام مختلف و مقدار های گوناگون با تزئینات متعدد ساخته می شوند.

استادکاران معمولا در یک نوع خاص از فراوریات تبحر بیشتر دارند و ساخته های خود را در آن زمینه جهت فروش فراوری، و به بازار عرضه می نمایند و بدان سبب نیز به معروفیت می رسند. صنعتگران محصولات خود را بعضا بر اساس سفارشات قبلی فراوری و پس از این که تعداد آن به حدود 10 تا 15 عدد برسد، جهت فروش به فرشگاه های مربوطه عرضه می نمایند، قیمت گذاری محصولات با توجه به توافق های حاصله بین سازنده و فروشنده انجام می گیرد، استادکاران 50 درصد قیمت فروش را هزینه مواد اولیه و مابقی قیمت فروش را حق الزحمه خود برآورد می نمایند.

محصولات عموما به صورت خرده فروشی در اختیار مشتریان قرار می گیرد، در این بین بیشترین خرید را افراد غیربومی و مسافران که در فصل خاصی از سال به خصوص تابستان به شهر زنجان مسافرت می نمایند تشکیل می دهند و کارد آشپزخانه و چاقوی جیبی بالاترین مقدار فراوری و فروش را به خود اختصاص می دهند و قلم تراش از کمترین مقدار فروش و فراوری برخوردار است.

فروش فراوریات به صورت عمده، معمولا به وسیله چند فرشگاه خاص و یا شرکت تعاونی انجام پذیرفته و نواحی اطراف و شهرستان ها و استان های دیگر کشور فرستاده می گردد.با آنالیز های به عمل آمده صنعت چاقوسازی در زنجان تنها به وسیله مردان انجام می گیرد و مشارکت زنان در این امر کم رنگ و نامحسوس می باشد.

معمولا در یک کارگاه چاقوسازی تعداد سه نفر مشغول به کار می باشند، صنعتگر اصلی به عنوان استادکار و دو نفر دیگر نیز شاگرد و کارآموز می باشند.حرفه چاقوسازی درزنجان تقریبا حالت موروثی و خانوادگی دارد این صنعت به عنوان یک هنر درآمدزا معمولا از پدر به فرزند و یا به برادر رسید، و این روند همچنان نیز ادامه دارد.