شاعری که نشان دولتی را رد کرد - ابزار ایرانی

به گزارش ابزار ایرانی، مدال درجه سه لیاقت در سال 1315 به پروین داده شد ولی او این مدال را قبول نکرد.

به گزارش خبرنگار ، 25 اسفند ماه سالروز تولد پروین اعتصامی است. نام پروین را در زیر قطعات اجتماعی اش دیده ایم. پروین از کودکی فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی تحت نظر پدرش و استادانی چون دهخدا و ملک الشعراء بهار سرودن شعر را شروع کرد. پدر وی یوسف اعتصامی، از شاعران و مترجمان عصر خود بود که در شکل گیری زندگی هنری پروین و کشف استعدادها، و ذوق و گرایش وی به سرودن شعر نقش مهمی داشت.

پروین اعتصامی از پیروان جریان تلفیقی است. مضامین و معانی اشعار پروین، توصیف کنندهٔ دلبستگی عمیق وی به پدر، استعداد و شوق فراوان او به آموختن دانش، روحیهٔ ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم دیدگان است. اشعار پروین اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خالی هستند. در میان اشعار او، شعری وجود ندارد که با یاری آن بتوان صراحتاً شخص شاعر را شناخت.

شعر پروین از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر به صورت مناظره و سؤال و جواب است. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته نموده است. این مناظره ها نه تنها میان انسان ها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیاء از قبیل سوزن و نخ هم اتفاق می افتد. پروین در بیان مقاصد خود از هنرهای شخصیت بخشی و تخیل و تمثیل، با شیوایی کم نظیری استفادهٔ بسیار نموده است.

در زمان حیات پروین اعتصامی، دولت به دانشمندان، علما و بزرگان علم و ادب، مدال های لیاقت یا نشان های دولتی اعطا می کرد؛ مدالی که نشانه سپاس و احترام دولت از خدمات علمی و فرهنگی فرد موردنظر بود. سپس دولت آن ها را در مراسمی خاص قدردانی می کرد.در سال 1315، مدال درجه سه لیاقت به پروین داده شد ولی او این مدال را قبول نکرد. او حتی پیشنهاد رضاشاه را برای تدریس ملکه و ولیعهد نپذیرفت زیرا به گفته خودش، اعتقاداتش در خصوص ایستادگی در برابر استبداد، به او اجازه نمی داد در چنین مکان هایی حاضر گردد. او پس از رد کردن مدال لیاقت، شعر صاعقه ما ستم اغنیاست را سرود.

برزگری پند به فرزند داد

کای پسر، این پیشه پس از من تراست

مدت ما جمله به محنت گذشت

نوبت خون خوردن و رنج شماست

کشت کن آنجا که نسیم و نمی است

خرمی مزرعه، ز آب و هواست

پدر وی، دوستان پدرش، مدرسه آمریکایی و از همه مهم تر تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران، بر شخصیت و اندیشه پروین تأثیرگذار بود.یوسف اعتصامی به دلیل شغل مترجمی و انتخاب شدن به عنوان نمایندهٔ مجلس، چهره ای سیاسی بود همین امر زمینه آشنایی پروین را با ادبیات کلاسیک غرب فراهم کرد.محافل ادبی یوسف اعتصامی که از محتوایی عمیق برخوردار بودند در شکل گیری دیدگاه سیاسی پروین نقش مهمی داشتند.همچنین حضور پروین در مدرسه آمریکایی ایران باعث آشنایی اش با اندیشه های غربی و مسائل زنان در غرب شد.

دوران زندگی پروین با صدور فرمان مشروطیت، فروپاشی حکومت قاجار، بر تخت نشستن رضا شاه و استبداد بیست سالهٔ او و جنگ جهانی اول همراه بود.تمامی این رویدادها باعث آگاهی پروین از مسائل روزگار خود و حساس شدن او به این رویدادها شد.پروین در دورانی زندگی می کرد که هر دو یا سه سال تحولی سیاسی رخ می داد. به علت کمبود روزنامه و دیگر وسایل ارتباط جمعی در آن موقع، تنها راه آشنایی پروین با مسائل سیاسی پدرش بود.

شعر پروین شامل مسائلی چون ظلم ستیزی، فقر ستیزی، عدالت خواهی و آرمان خواهی است.علی اصغر دادبه مدعی است به همین علت بسیاری پروین را از معماران تاریخ و اندیشه سیاسی ایران دانسته اند.

در شکل گیری بعد ادبی شخصیت پروین، ادبیات کهن فارسی و ادبیات نوین غربی نقش داشته اند.مهم تر از همه سروده های شاعران بین قرن های 5-8 هجری قمری در شکل گیری بعد ادبی پروین اعتصامی تاثیرگذار بود.برای نمونه قطعه اشک یتیم متأثر از یکی از سروده های انوری است.همچنین شعرهایی چون پایمال آز، جولای خدا، مست و هشیار و لطف حق یادآور قصه های مثنوی معنوی و لحن و طرز فکر مولانا است یا شعرهایی مانند کعبه دل، جامه عرفان و صید پریشان لحنی مانند شعرهای عطار دارد.

مهم تر از همه پروین از سروده های شاعران آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی مانند هراشیو اسمیت، لافونتن، آرتور بریزبان و ازوپ پیروی کرد بیشتر این سروده ها، سروده هایی بودند که یوسف اعتصامی آن ها را ترجمه و در مجله بهار چاپ می کرد. برای نمونه، پروین با مطالعهٔ شعرهایی چون به یک مومیایی، خروس و مروارید، زنجره و مورچه و نغمه پیراهن تصمیم گرفت که با تقلید از بعضی از آن ها شعر دیگری بسراید.

به عنوان نمونه، شعر یاد یاران پروین اقتباسی از یک قطعه معروف هراشیو اسمیت است که اصل آن را پدرش از فرانسوی به فارسی ترجمه و منتشر نموده بود یا شعر جولای خدا با الهام از مقاله عزم و نشاط عنکبوت اثر آرتور بریزبان، نویسنده آمریکایی، پدید آمده است، که قبل از آن توسط یوسف اعتصامی ترجمه و در مجله بهار منتشر شده بود.

مضامین و معانی اشعار پروین، توصیف کننده دلبستگی عمیق وی نسبت به پدر، استعداد و شوق فراوان او به آموختن علم و دانش، روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم دیدگان است. اشعار پروین از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی تقریباً خالی هستند.

در میان اشعار او شعری که بتواند صراحتاً به شناخت شخص شاعر یاریی کند، وجود ندارد. شعر پروین از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر به صورت مناظره و سؤال و جواب مشاهده می شوند. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که او را از این لحاظ در میان شاعران فارسی مشهور نموده است.

ای خوشا مستانه سر در پای دلبر داشتن

دل تهی از خوب و زشت چرخ اخضر داشتن

نزد شاهین محبت بی پر و بال آمدن

پیش باز عشق آئین کبوتر داشتن

سوختن بگداختن چون شمع و بزم افروختن

تن بیاد روی جانان اندر آذر داشتن

اشک را چون لعل پروردن بخوناب جگر

دیده را سوداگر یاقوت احمر داشتن

هر کجا نور است چون پروانه خود را باختن

هر کجا نار است خود را چون سمندر داشتن

آب حیوان یافتن بیرنج در ظلمات دل

زان همی نوشیدن و یاد سکندر داشتن

از برای سود، در دریای بی سرانجام علم

عقل را مانند غواصان، شناور داشتن

گوشوار حکمت اندر گوش جان آویختن

چشم دل را با چراغ جان منور داشتن

در گلستان هنر چون نخل بودن بارور

عار از ناچیزی سرو و صنوبر داشتن

از مس دل ساختن با دست دانش زر ناب

علم و جان را کیمیا و کیمیاگر داشتن

همچو مور اندر ره همت همی پا کوفتن

چون مگس همیشه دست شوق بر سر داشتن