جنگل های هیرکانی گلستان، فسیل زنده منحصربه فرد جهان - ابزار ایرانی

به گزارش ابزار ایرانی، جنگل های هیرکانی نوار سبزی است که از جلگه گرگان تا قسمتی از کشور آذربایجان کشیده شده اند. نام این جنگل ها از نام قدیم گرگان که درگذشته هیرکان خوانده می شد، گرفته شده است. حدود 25درصد جنگل های هیرکانی در استان گلستان است و متنوع ترین گونه های گیاهی و جانوری در این محدوده واقع شده است.

جنگل های هیرکانی، منطقه ای جنگلی در کرانه جنوبی دریای خزر و شمال رشته کوه های البرز که غنا و تنوع زیستی، گونه های بومی، نادر و منحصربه فرد گیاهی و جانوری و زیبایی حیرت انگیز طبیعی اش چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. از جنگل های هیرکانی بانام فسیل زنده یا موزه طبیعی هم یاد می گردد زیرا بسیاری از گونه های گیاهی موجود در این جنگل ها امروز به صورت فسیل در اروپا یافت می گردد. شواهد علمی نشان می دهند که سابقه تاریخی این جنگل ها به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسورها بازمی گردد.

اهمیت این سابقه طولانی زمانی آشکار می گردد که بدانیم هم زمان با عصر یخبندان، به غیراز جنگل های هیرکانی که به دلیل قرار گرفتن بین رشته کوه های البرز و دریای خزر از اقلیم معتدل تری برخوردار بودند، تمامی جنگل های پهن برگ به جز تعداد معدودی نابود شدند؛ از همین رو است که جنگل های هیرکانی را مادر جنگل های جوان اروپا و شمال آمریکا می دانند.

مطالعات انجام شده پنج تیپ کلان اقلیمی را در بهشت هیرکان شناسایی کرده اند که عبارت اند از اقلیم خیلی مرطوب، اقلیم مرطوب، اقلیم نیمه مرطوب، اقلیم مدیترانه ای و اقلیم خشک که هرکدام از این اقلیم ها برحسب فاکتورهای اقلیمی نظیر تراکم جنگل های انبوه یا تنک، جهت شیب، نسبت فاصله با دریای خزر و دیگر فاکتورها، خود به خرده اقلیم های زیادی تقسیم می شوند که این مسئله موجب شده این جنگل ها در نوع خود بی نظیر و منحصربه فرد باشند و حفاظت از آن ها را به نام گنجینه ای ملی بر ما واجب کرده است.

تنوع گونه های گیاهی بسیار بالاست و بیش از 80 گونه درختی پهن برگ، چهار گونه سوزنی برگ و 50 گونه درختچه ای تا به امروز در این منطقه شناسایی شده است. از مهم ترین گونه های گیاهی در جنگل های هیرکانی در بین درختان می توان به راش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار و در بین گونه های درختچه ای به آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، جل، خاس، گالش، انگور، سیاه تنگرس طبی و… اشاره کرد.

در میان گونه های جانوری می توان به پلنگ، خرس، کل، بز، گرگ، مارال، شوکا، گربه وحشی، روباه، شغال، سمور، سیاه گوش، خرگوش، موش جنگلی، راسو، قوچ، سنجاب، و در میان ساکنان آسمانی زیباترین جنگل های زمینی، بهشت هیرکان، یعنی پرندگان به توکا، سنقر سفید، انواع پرندگان شکاری، دارکوب، سار، سینه سرخ، سسک، چرخ ریسک خزری، قرقاول، سهره، بلدرچین، قوش، دال (کرکس)، کبک، اردک نوک پهن و اردک اره، کبوتر جنگلی، عقاب و جغد اشاره کرد.

ثبت جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو

جنگل های هیرکانی به نام دومین اثر بزرگ طبیعی ایران پس از بررسی در چهل وسومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو آذربایجان، در تاریخ 10 جولای 2019 مصادف با 19 تیرماه 1398 با شماره 1584 در فهرست جهانی به ثبت رسید.

ثبت جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو که از مدت ها قبل مورد توجه دولت ایران بوده است به یکی از اولویت های ایران در سال 2017 تبدیل شد. در مجموع تعداد 15 سایت در استان های گلستان، سمنان، گیلان، مازندران و خراسان شمالی با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی وقت، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو پیشنهادشد.

از 2 میلیون هکتار مساحت جنگل هیرکانی حدود 25 درصد در استان گلستان واقع شده است.

سه سایت استان گلستان عبارت اند از پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده جهان نما و منطقه ابر (بخش گسترده ای شامل درختان سوزنی برگ سرخدار در دره پونه آرام علی آبادکتول و جنوب رامیان است.)

پارک ملی گلستان

سایت گلستان بزرگ ترین، قدیمی ترین و غنی ترین پارک جنگلی ایران است که در شمال ایران و جنوب شرقی دریای خزر قرار گرفته است. این سایت مساحتی برابر با 87هزار و 241 هکتار دارد. قرار گرفتن در مرز بین دو اقلیم نیمه مرطوب خزری و خشک و نیمه خشک ایران تورانی و پستی وبلندی های شدید باعث تنوع اقلیمی در این سایت شده است که تأثیر زیادی در ایجاد جنگل های پهن برگ در غرب، جنگل های سوزنی برگ در ارتفاعات و مراتع و درختزارها در شرق و شمال سایت دارد.

این پارک با وجود اینکه درصد کمی از مساحت ایران را در برگرفته، اما یک هشتم گونه های گیاهی، یک سوم پرندگان و بیش از 5درصد از گونه های پستانداران ایران را در خود جای داده است.

این سایت همچنین دارای بزرگ ترین جمعیت گونه در معرض خطر انقراض پلنگ ایرانی است. مهم ترین گونه های جانوری پارک شامل پلنگ ایرانی، گرگ، گوزن مارال، شوکا، قوچ اوریال، بز وحشی و غزال است.

منطقه حفاظت شده جهان نما

سایت جهان نما در محدوده سیاسی استان گلستان و در جنوب و جنوب شرقی شهرستان های گرگان و کردکوی در سلسله جبال البرز واقع شده است.

به دلیل وجود حیات وحش ارزشمند و چشم اندازهای بی نظیر همچنین وجود زیستگاه های مختلف کوهستانی تپه ای و دشتی و جنگل های انبوه و متراکم، پهنه ای کم نظیر و منحصربه فرد در فهرست سایت های پیشنهادی برای ثبت جهانی قرارگرفته است. واقعیتی که به خودی خود آشکارا می تواند تنوع اقلیمی کم نظیر این زیستگاه ارزشمند را نشان دهد. از همین روست که می توان به صورت هم زمان جنگل های پهن برگ بلوط، راش و ممرز را در نیمه شمالی و رویشگاه های درختانی سوزنی برگ ارس و متراکم را در نیمه جنوبی منطقه مشاهده کرد.

در منطقه جهان نما به طور کلی 59 گونه پستاندار شناسایی شده است. این تعداد گونه ها حدود 30/4 درصد از پستانداران خشکی زی ایران را شامل می شوند. از پستانداران شاخص منطقه می توان به مرال، بز و پازن، گوسفند وحشی، شوکا، پلنگ ایرانی و… اشاره کرد.

تا به امروز حدود 607 گونه گیاهی هم در این منطقه شناسایی شده و از نظر تنوع گیاهان دارویی هم بسیار غنی است.

جنگل ابر

ابر قسمتی از قدیمی ترین و زیباترین جنگل های هیرکانی است و با گونه های گیاهی و جانوری نادر، یکی از زیباترین نقاط ایران و شمال شرق کشور است. جنگل ابر به دلیل این که در اغلب مواقع فضای آن را اقیانوسی از ابر فراگرفته به این نام مشهور است.

ویژگی های شاخص این زون به دلیل وجود درختان سرخدار و رویشگاه درختان و سوزنی برگ در محدوده دره زرین گل و پونه آرام علی آبادکتول و روستاهای افرا تخته و سیاه رودبار است که قدمت رویشگاه درختان سرخدار به 200 تا 300 میلیون سال قبل می رسد.

دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از 129 تا 2902 متر و اقلیم منطقه نیمه مرطوب تا نیمه مرطوب سرد است. به دلیل تنوع ارتفاعی منطقه و قرار داشتن این سایت در محل تقاطع دو ناحیه رویشی هیرکانی و ایران و تورانی سیمای زیستگاهی و رویشگاهی منطقه بسیار متنوع است. خرس قهوه ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، مرال، شوکا، شغال، روباه، خرگوش، کل و بز، کبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول ازجمله گونه های جانوری موجود در این منطقه هستند.

قدمت زمین شناسی بیش از 40 میلیون سال، ارزش دیرین شناسی درختان با بیش از یک میلیون سال، تنوع زیستی بسیار بالای گیاهی و جانوری و زیباشناختی که درواقع به نام یک فسیل زنده منحصربه فرد در جهان مطرح است، اهمیت جنگل های هیرکانی را نمایان می سازد.

در کنار ارزش های زیست محیطی این جنگل، توسعه جهانگردی با تبلیغ یونسکو می تواند گامی مؤثر در اقتصاد کشور و استان گلستان باشد.

گلستان جزو معدود استان های کشور است که در 3 حوزه میراث غیرمنقول (میراث جهانی گنبد قابوس) ناملموس (فن مهارت ساختن و نواختن کمانچه ترکمن) طبیعی (جنگل های هیرکانی) اثر ثبت جهانی دارد.

ثبت جهانی جنگل های هیرکانی به نام سومین اثر جهانی استان در کنار سایر ظرفیت های میراث فرهنگی، صنایع دستی، گوناگونی اقلیمی و تنوع اقوام، بستر مناسبی را در استان گلستان برای جذب جهانگرد گرد هم آورده است که می توان با بهره مندی مناسب از این پتانسیل ها این استان را به مقصدی برای جهانگردان داخلی و خارجی تبدیل کرد.