آغوش شما درمانگر است - ابزار ایرانی

به گزارش ابزار ایرانی، تصور کنید فرزندتان را در آغوش می گیرید و حس می کنید بوی سیگار می دهد. یا به این فکر کنید جیب های لباس فرزندتان را وارسی می کنید تا لباس او را بشویید و یک نخ یا پاکت سیگار در جیب او پیدا می کنید! شاید هم یک روز درِ اتاق او را باز کنید و ببینید در حال کشیدن سیگار یا ماده مخدر دیگری است!

واکنش شما در هریک از این موقعیت ها چیست؟ خط قرمز پررنگ اغلب والدین، مصرف دخانیات است بنابراین واکنش آنها نسبت به این مسأله بسیار مهم است و البته که اغلب واکنشی تند، آنی و قهری نشان می دهند.

امروز پنجم تیرماه/ 26 ژوئن، روز دنیای مبارزه با موادمخدر است. این مناسبت بهانه ای شد تا درباره دخانیات، والدین و فرزندان با دکتر حامد واحدی اردستانی، روان شناس و دکترای روان شناسی سلامت گفت وگو کنیم که حاصلش را در ادامه می خوانید.

آمارها تکان دهنده است. سن مصرف دخانیات در کشور ما به 13سال رسیده است! این کاهش سن مصرف، قطعا نشانه وجود مسئله ای است. نکته دیگر این که مصرف دخانیات از سوی نوجوانان و جوانان مانند گذشته، پنهانی نیست و با مصرف قلیان، به شکلی کاملا عیان دیده می شود.

دکتر واحدی توضیح می دهد:دلیل گرایش به مصرف مخدرها در نوجوانان و جوانان، مسأله ای چند بعدی است. به این معنی که این گرایش می تواند دلیل زیست شناختی، روانشناختی، جامعه شناسی و فرهنگی داشته باشد. گاهی هم همه این موارد می توانند دست به دست هم بدهند و زمینه گرایش نوجوان به مصرف مخدرها باشد.

او ادامه می دهد:بررسی های زیست شناختی نشان می دهد پیشینه و زمینه ژنتیک قوی در افرادی که دچار سوء مصرف مواد می شوند، وجود دارد. عوامل اجتماعی نکته دیگری در گرایش نوجوانان است که از آن جمله می توان به در دسترس بودن ماده مخدر اشاره کرد. بحث در دسترس بودن از نکته هایی است که میزان شیوع مصرف موادمخدر را افزایش می دهد. در این مورد، بحث سیاست های کلان مطرح است. برای مثال وقتی بیکاری در جامعه ای افزایش یابد، آسیب های اجتماعی بیشتر و سوء مصرف مواد هم بیشتر می شود. عوامل فرهنگی هم از محرک های دیگر است. در فرهنگ بعضی از جمعیت ها، مصرف مواد رایج بوده و امری پذیرفته شده است؛ حتی برای پذیرایی از مهمان یا در مراسم خاص، مخدرها به مهمانان تعارف شده و مصرف می شود.

تفریح نمی کنند، پناه می برند

وقتی روان شما خسته، کسل و افسرده است، از چه راهکارهایی برای عبور از این حالت کمک می گیرید؟ مطالعه؟ ورزش؟ معاشرت؟ کار؟ گریه؟ سکوت؟ کشیدن سیگار؟ بنابراین زمینه روانی گرایش به مصرف مخدرها شاید از هر عامل دیگری پررنگ تر باشد. این روان شناس توضیح می دهد: زمانی نوجوان شروع به مصرف مخدرها می کند که نتوانسته باشد با کمک دریافت از سازوکارهای دفاعی خودش، در برابر اضطراب به شرایط باثباتی برسد. درواقع نوجوان نتوانسته است با استفاده از روش های مقابله درون روانی خود، نابسامانی ها را سروسامان دهد. بنابراین در این شرایط نوجوان ممکن است از یک عامل بیرونی ـ در بحث ما مخدرها ـ کمک بگیرد. به همین دلیل مصرف موادمخدر، برای تفریح و خوشگذرانی نیست و گرایش به آن زمینه روانشناختی دارد. افراد تا زمانی که می توانند با سازوکار های دفاعی شان، به شرایط مسلط شده و به اضطراب ها غلبه کنند، به مصرف مخدرها ـ یک عامل بیرونی به طور کلی ـ پناه نمی برند.

فریاد، او را فراری می دهد

خونسرد و منطقی بودن گاهی غیرممکن است! به ویژه در رابطه والدین و فرزندان وقتی از فرزند، خطایی سر می زند. اما دقیقا واکنش والدین در بزنگاه ها بسیار مهم است. تصور کنید برای نخستین بار متوجه می شوید فرزند شما مخدری مصرف کرده است. واکنش شما چه باید باشد؟ دکتر اردکانی در این باره توضیح می دهد:با توضیحاتی که درباره زمینه روانشناختی مصرف مخدرها ارائه شد؛ حالا می دانیم مصرف مخدرها دلیلی دارد. مسأله یا خبری برای فرزند ما اتفاق افتاده است که ما از آن اطلاع نداریم. حتما در روان فرد اتفاقی افتاده که نتوانسته است با آن کنار بیاید و مشکل را برطرف کند.

او ادامه می دهد:بنابراین به جای این که به مسأله اخلاقی استفاده از مخدر بپردازیم باید مساله را تحلیل کنیم تا به دلیل پی ببریم. اما والدین به این دلیل که نمی توانند تکانه های خشم و اضطراب، ناشی از این اتفاق را کنترل کنند، واکنش های نامناسبی نشان می دهند. در این لحظه و با بروز واکنش های عصبی، تنها نقطه امید و کمک به فرزند را کور می کنند.

تکانه ها را کنترل کنیم

دوره نوجوانی خودمان را به یاد بیاوریم. حتما الگوهایی برای رفتارهای خود داشتیم؛ الگوهایی که شاید از نظر ما بسیار هم خوب بود اما از نظر والدین نه. دکتر واحدی اردکانی توضیح می دهد: شاید فرزند شما از شخص خاصی درحال الگوبرداری است. در زندگی نوجوان شما هیچ الگویی وجود نداشته که از روی آن همانندسازی کند و بنابراین الگویی بیرون از فضای خانه را انتخاب کرده که این مسأله محل سوال و اشکال است. در واقع خانواده نتوانسته آن الگوی خوب را به او بدهد. ممکن است خود شما، الگوی اصلی او بوده باشید. او ادامه می دهد: بهترین واکنش، کنترل و حفظ تکانه های درونی از سوی والدین و تلاش برای واکاوی دلیل است. این کار را هم باید متخصص (روان درمانگر) و در آرامش و رضایت نوجوان انجام شود. نکته بسیار مهم این است که در نخستین برخورد، والدین باید چه واکنشی داشته باشند.

ارتباط درست با خود و دنیا

والدین همیشه تلاش می کنند فرزندشان را از خطرها آگاه کرده و او را از آسیب مصون نگه دارند. این اما بخشی از ماجراست.

دکتر واحدی درباره راهکارهای دور نگه داشتن نوجوانان از مخدرها می گوید: سیاست های کلان برای محدودکردن دسترسی به نوجوانان بسیار مهم است. درحال حاضر امکان دسترسی بسیار آسان است. از سوی دیگر عواملی مانند فقر و بیکاری، افراد را به سمت تولید، توزیع و مصرف مواد سوق می دهد.

او اضافه می کند: از بعد روانشناختی، اگر فرد بتواند ارتباط مناسبی با خود و دنیای بیرون داشته باشد، بسیار مهم و کمک کننده است. اضطراب به شدت روان فرد را آزار می دهد اما نمی تواند به زبان بیاورد. ارتباط درون با بیرون قطع است. بلوغ کلامی کامل نیست که بتواند حال و هوای درون را با کلمه ها بیان کند.

احساس به کلام بیاید

والدین می توانند به فرزند کمک کنند حالت های درونی خود را شناخته و بیان کنند. به چه شکل؟ دکتر واحدی اردکانی می گوید: با فرزندتان حرف بزنید و باز هم حرف بزنید. اگر فرزند شما حال خوبی ندارد؛ از جمله هایی مانند مگه من چی برات کم گذاشتم؟ و جمله های تنبیهی مانند آن استفاده نکنید. بگذارید با شما ارتباط کلامی ـ حسی موثر برقرار کنند. هیجان های درونی باید به کلام درآیند تا به اضطراب درونی تبدیل نشود. اگر احساس به کلام درآید، فرزند شما به قدری مضطرب نخواهد شد که برای کنترل اضطراب به مخدرها روی آورد. از سوی دیگر با صحبت های درست و بجای شما می تواند به روش های کنترل درست اضطراب و تخلیه آن مسلط شود.

همه یک جهت را نمی فرایند

درباره مصرف دخانیات با چند مرحله روبه رو هستیم. وابستگی به مخدرها؛ سوء مصرف مواد و اعتیاد. اگر فردی مخدری را برای امتحان و تجربه استفاده می کند، معتاد نیست. در سوء مصرف، شخص موردنظر بیش از میزان معمولی از مخدر موردنظر استفاده می کند و در شرایط وابستگی، اگر شخص از مخدر استفاده نکند دچار مشکل شده و در این حالت به مخدر معتاد شده است.

با متخصص مشکل را حل کنید

همه راهکارها را والدین بلد نیستند بنابراین برای بعضی موارد حتما باید از متخصص کمک بگیرید؛ مثل ترک مصرف مخدرها.

دکتر واحدی توضیح می دهد: برای درمان باید درمان روانشناختی انجام شده و شخص حتما تحت روان درمانی قرار بگیرد؛ درمانی طولانی مدت و پیگرانه. این نوع درمان درکنار درمان های جسمی، مؤثر اس.

مهتاب خسروشاهی - سلامت / روزنامه ابزار ایرانی